Touraj Shabankhani ve Popüler İran Müziği

Touraj Shabankhani – Me Without You, the Spring Without You (Sensiz Ben Sensiz Bahar)

İran!

Bir projeksiyonlar, rüyalar ve korkular ülkesi. Televizyonda başörtülü kadınların, türbanlı erkeklerin resimlerini görüyoruz. George Bush’un “Axis Of Evil – Kötülük Ekseni” tanımı içerisinde, nükleer tehdit hayatımıza girdi. Ancak daha ileriye bakanlar, çabucak İran’ın farklı değerlerini fark etmeye başladılar.

Doğu-batı divanı, Hafız, İbn Sina farkındalığı zaman içerisinde yüzeye çıkmaya başladı ve değerlendi. Parlak turkuaz renkli camiler, kültürle ilgilenen gezginler, İran’a olan algıyı değiştirmeye başladı. Biraz daha iyi anlaşılmaya başlanan ülke yine de bir korku öyküsü olarak kulaklarda küpe.

Öte yandan İran’ın bir diğer özelliği tamamıyla yok sayıldı. İran aynı zamanda zengin bir pop kültürü tarihiyle dolu bir ülkedir. Özellikle 1979’dan önceki yıllar, 1960’larda Avrupa ve Amerikan sanatının etkisiyle gelişen İran popunun “altın yılları” olarak bilinir. Batılı pop besteleri, geleneksel İran şarkı bestelemesi ile Farsça lirizm ve klasik müzik ve hatta saykadelik tarzlardan beslenerek, Batı türlerinden esinlenen armonilerle harmanlandı.

Viguen, Googoosh veya Fereydoun Farrokhzad gibi sanatçılar İran’da pop müziği kulvarının başını çektiler. İran’da pop müzik alanında yapılan bazı çalışmaların içeriklerine ve yansımalarına baktığımızda bu tarz İran’daki sosyal ve siyasi gelişmelere bağlı olarak gelişmiş. Ancak 1979 İslami devrimi bu tarzı tamamıyla önünü kesip yok etmiştir. Hala kadınların şarkı söylemesi yasak ve sıkı bir şekilde düzenlenmektedir.

Bu Altın çağın en etkili sanatçılarından biri, Aralık 2019’da 70 yaşında aramızdan ayrılan Touraj Şabankhani’ydi. Söz yazarı ve besteci olarak pek çok tınılar besteledi. Fereydoun Foroughi, Ebi, Sattar, Neli, Marjan und Beti, gibi besteleri çok uzun yıllar İranlıların kulaklarından ayrılmadı, evleri şenlendirdi ve hala özellikle o dönemi bilenlerin favorileri arasındadır.

Ağırlıkta bir besteci olarak tanınan Touraj Şabankhani aynı zamanda da sahne performans sergileyen bir şarkıcı olduğudur. Ne yazık ki bu özelliği besteciliğinin gölgesinde kalmıştır.

Sanatçının şarkı sözleri, şiirsel hünerinin parlamasının yanı sıra İran geleneksel müziği içerisinde bir alt akım hatta alternatif tarz olarak benzersiz, uyumsuz bir tınısal patika sergiliyor. Şarkıları, bestelemeyi seçtiği sözlere nefes aldıran, taklidi zor kendine özel bir tarz sergiliyor.

Touraj, geleneksel ve modern İran şiirini, Batı’dan gelen rock ve pop müziğinden beslendiği kadar, geleneksel İran müziğine dayanan armonilerle kaynaştırmanın formülünü yarattı. Touraj, kariyeri boyunca da klasik- modern İran şiirini, hem geleneksel İran müziğinin melodik atmosferinden beslenerek hem de Batı rock – pop müziği stilini kullanarak, armonilerle birleştirdi. Böylece kendisine özgün bir tarz geliştirdi.

Ses sözcükleri kucaklar, şiir ise müziği uyarlamak yerine onları vurgular. Touraj, özellikle kendi çalışmalarında, İran’ın lirik ve müzikal mirasını, kendisinden önceki ve sonraki müzisyenler tarafından çok nadiren takip edilen bir tarzda harmanladı. Ne yazık ki bu tarz 1979 İslami rejimi ile kapalı kapılar ardına itildi ve hatta yok edildi.

İşte Fun In The Church firması bu açığı kapatıyor.

Mevzubahis albüm, Touraj’ın 1973 ve 1978 yılları arasında kaydettiği, 1970’lerde İran pop müziğinin en etkili aranjörlerinden biri olarak kabul gören Fransız besteci Eric Arconte tarafından düzenleme ve orkestrasyonunun yapıldığı, eserleri bir araya getiriyor. Söz konusu şarkılar pek çok farklı müzik firmaları etiketiyle derlemelerde basılmış ancak neredeyse unutulmuş.

Bu eserlerin çoğu da bir bütünlük oluşturmadan kasetlerde veya plaklarda kötü kalitede yayınlanmış. İlk defa “Me With you, The Spring Without You” toplama albümünde hak ettiği kalitede bir araya getirilmiş.

Devrimden sonra İran‘da pop müzik yasaklanınca, Touraj müziği bırakmak zorunda kalmış. Bundan dolayı kendi içindeki besteci ruhunu da beslemek için farklı kayıt süreçleri ve zor koşullarda çalışmak zorunda kalmış. Bu süreçte farklı ve yeni eserler de bestelemeyi sürdürmüş. Bunları kasete kaydedip arşivlemiş.

Çok da iyi yapmış zira siyasi alanın göreceli olarak rahatlaması sonucu bu besteleri gün yüzü görmüş. Ancak hiçbir şekilde bunları canlı olarak sahneye taşıma imkânı yakalayamamış.

İşin trajikomik tarafı ne yazık ki eğer Touraj, yaşıtlarının çoğunun aksine, söz konusu kayıt kasetlerinin bir arşivini tutmamış olsaydı, şu an neredeyse unutulacaktı. Zamansız ölümünden önce, sürekli toplu eserlerini derlemeyi, iyileştirmeyi ve yeniden düzenlemeyi planlamış.

Ancak ne yazık ki, Aralık 2019’da muhtemelen ilk İranlı Covid kurbanlarından biri olduğu için bu planın gerçekleştiğine tanık olamadan aramızdan ayrıldı.

Touraj’ın besteleri, yalnızca İran müziğindeki lirizmin olağanüstü önemini vurgulamakla kalmaz, aynı zamanda lirik İran Popunun altın çağının etkileyici bir hatırlatıcısıdır. Özellikle Doğu ile Batı arasında sözde farklılıkların olduğu, hararetli bir siyasi atmosferin olduğu böyle zamanlarda.

Özellikle şu dönemde, Touraj’ın besteleri neredeyse ütopik görünüyor. Ancak bir zamanlar gerçek olan, hiçbir farkın olmadığı, hepimizi kendi melankoli ve esneklik dünyasın sadece müziğin farklılaştığını biliyoruz, adeta bir müzikal ütopya.

22 Nisan 2022’de raflarda yerini alacak olan söz konusu çalışmayı benimseyerek dinlemeniz umuduyla.

Parça Listesi

– Take A Blue Handkerchief

Söz: Farhad Sheibani / Müzik: Touraj Shabankhani

– Dream of the Alley

Söz: Mohammad Zokaei (Hooman) / Müzik: Eric Aconte

– Me without you, the spring without you

Söz: Farhad Sheibani / Müzik: Touraj Shabankhani

– The Desert

Söz: Masoud Mahmoodi / Müzik: Touraj Shabankhani

The Omen

Söz: Farhad Sheibani / Müzik: Touraj Shabankhani

– My Beloved Feathered

Söz: Ardalan Sarfaraz / Müzik: Touraj Shabankhani

– The Unique Gem

Söz: Hafez / Müzik: Touraj Shabankhani

– Take my lonely Hand

Söz: Sahahbod / Müzik: Touraj Shabankhani

– The Distance

Söz: Ardalan Sarfaraz / Müzik: Touraj Shabankhani

– The Garden

Söz: Farhad Sheibani / Müzik: Touraj Shabankhani

– Not Anymore

Söz: Farhad Sheibani / Müzik: Touraj Shabankhani

– Swallows in Love

Söz: Masoud Mahmoodi / Müzik: Touraj Shabankhani

– Instrumental (Baghcheh theme) Müzik: Touraj Shabankhani

– The Tale

Söz: Shahbod / Müzik: Touraj Shabankhani