Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde Geçen Müzik Enstrümanları…

Geçtiğimiz günlerde bir seminere katıldım. Detay ve/veya isim vermeyeceğim. Ancak gördüğüm şu oldu, uzman kişi önüne hepimizin okuduğu, bildiği bir kitabı alıp bizlere özet anlattı. Kendisinden bir yaratıcı, bilgi katkısı olmadı. Kısacası ben ne anladım bu işten dedim.

Bu vesile ile ben de oturdum Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde geçen müzik enstrümanları bir liste halinde oluşturup sizlerle paylaşmak istedim.  Kısacası bunlara 16. ve 17. Yüzyıllarda Türk Çalgıları olarak isimlendirebiliriz.

ZİLLİ VE DERİ GERGİLİ ÇALGILAR

• Çağana
• Çhalpare (Çalpara) – Çalpara (halk arasında şakrak da denir), parmaklara takılan, dört veya iki parça ağaçtan yapılmış zil gibi müzik aleti.
• Def – Madenî küçük ziller takılmış  deri  gergili  kasnaklı  bir  vurmalı  saz.
• Daire – deri kaplı yuvarlak ve büyükçe bir deftir.
• Davul
• Dünbelek
• Kös Üstü  kalın  deri  gergili  pirinç  kazanlardan  yapılan Meşhur  vurmalı  saz.
• Kudüm  Çomak  biçiminde  değnekler (zahmeler)  ile  çalınan, küçük  çapta  ve  farklı  ebatlarda bir  çift  köstür.
• Nakkare – İki küçük değnekle çalınan, elle tutulur ölçüde ufak, üstü deri kaplamalı bir çift kâsedir.
• Davlunbaz (Tabl-ı Baz) – Atların  eyerlerine  takılan  veya  elde  tutulup  kösele  bir  kayışla  çalınan  küçük köstür.
• Zil

ÜFLEMELİ ÇALGILAR

• Boru
• Duduk (Farsçası Tutak)
• Erganun (Organun): Evliya Çelebi’nin tanımına göre üç yüz adet rüzgâr  düdüğü  olduğu  halde, her  biri  onar  rahip  tarafından  hareket  ettirilen manda derisiyle kaplı  bir  çift körükle çalışır.
• İskoçya’daki çeşidine Gayda denir.  Türklerde,  Trakya ve Doğu  Karadeniz
• Kaval
• Kurnata (Kırnata)
• Miskal(Mûsîkål-Mûsîkar)
• Ney
• Tulum Düdüğü – Rus icadı olduğu, Rus çobanların çaldığı söylenen kamışlı deri-tulum çalgıymış.
• Zurna

TELLİ ÇALGILAR

• Çartar – Dört telli ve perdeli bir saz olduğu tahmin edilir.
• Çeng
• Çeşde – Sık perdeli,  küçük ve yuvarlak  karınlı,  gür  sesli  bir  saz  olduğundan
• Çöğür – Beş ya da altı  telli, yirmi altı perdeli, büyük gövdeli bir saz  olduğu  söylenmektedir.
• Kãnun
• Kopuz
• Santur
• Şeşhãne – Ud gibi burgu yerleri  eğri, ancak  uzunca  saplı,  perdesiz,  balık  kursağından  ya  da  ibrişimden  yapılan  altı telli  bir  çalgı.
• Şeştar – Bir tür saz.
• Tanbur (Tanbura)
• Ud – 5 telli, armut şeklinde, perdeli, kısa kollu,  burgu kısmı kıvrık  bir  sazdır
• Yelteme  (Yeltme) – Tambur gibi, daha kısa ve kiriş telli bir saz.

YAYLI ÇALGILAR

• Iklık (Iklığ) – Kemençe gibi üç telden oluşan çok tiz ses veren bir keman.
• Kemençe
• Rebab – Üç telli kadim bir saz.

DİĞER ÇALGILAR

• Ağız Tanburası – Demir gövdeli ve dilli bir çalgı.
• Filcan (Fincan) Saz – Su doldurulmuş kâseler.
• Kamış Mizmar – Kamıştan dilim dilim yarılmış bir saz.
• Safir (Islık) – İki kemik parçası arasına deri konup ağızla çalınan çalgı aleti.
• Safîr-i Bülbül (Bülbül Islığı) – Ağzına düdük eklenmiş su dolu pirinç bir kap.
• Şãne – Bir kâğıt ile beraber üflenerek,  tırtıkları hızla çekiştirilerek ses veren tarak gibi bir çalgı.