Takamba Tarzı

Şu an bilinen ve pek çok Tuareg gitar grubunun temsil ettiği kuzey Mali müzik tarzının özüne verilen isim Takamba. Bu tarzın baş mimarı ve temsilcisi ise hiç şüphesiz, pek bilinmeyen, Mali’nin Gao kasabasından gelen Super Onze.

Uluslararası boyutta tanınmayan Super Onze ekibini anmak boynumuzun borcu zira Super Onze sayesinde şu an pek çok Tuareg grubu bilinirlik radarı içinde. Normal koşullarda sahneleri Tuareg grubu olarak dolduranların hepsi bu kaynaktan beslenmekte. Bu kaynağı adı ise Takamba.

Oldukça basit ve hatta cici bir isme sahip olan tarz hala Mali’de düğünlerde ve isim verme seremonilerinde çalınmakta. Ouagadougou’dan başkent Bamako’ya kadar geniş bir coğrafya bu tarz ile sallanmakta. Kültürler içerisine işleyen, ahenklerin içine süzülen Takamba zaman içerisinde Mande milli tarzının yapısında da kendisine bir yer edinmiş. Özellikle Baba Salah ve Oumou Sangare bu tarzı müziklerine organik bir kıvamda yerleştirmiş değerli günümüz popüler Dünya Müziği sanatçılarıdır.  

Peki bu müzik tarzı nereden çıktı?

15. Yüzyılda var olan Songhai İmparatorluğunun başkenti Gao idi, o dönemde dans edilen ve dinlenen müziğin günümüzde Takamba olduğuna inanılıyor. Elbette o zamanlarda adı Takamba değildi ve genellikle halk arasında hasatın sonunu kutlamak, iyi niyeti toprak anaya iletmek için; savaşa giden cesur askerlerin yuvalarına dönmeleri ve soylu aileleri onure etmek için,  Tamasheq(k) griot (özellikle Batı Afrika’da, efsaneleri aktarmak ve bunları nağmeyle okumak gibi özel bir toplumsal işlevi olan topluluk) ve demirciler tarafından icra edilirmiş. 

Oturarak müziği icra eden griot genellikle o zamanlarda tehardent olarak bilinen ancak zaman içerisinde ngoni olarak gelenekselleşen enstrümanı çalarmış. Bu arada söz konusu enstrüman Songhai toplumu içerisinde kurbu olarak bilinir. Bu müziklerin icra edilmesiyle birlikte yavaş yavaş Takasheq(k) kamplarında yaşayan topluluklar ile Songhai halkı arasında bir tınısal etkileşim oluşmaya başlamış.

Yüzyıllardır var olan öyküler bir şekilde mevcut olan ritimler ile birlikte topluluklar arasında gidip gelmeye ve kaynaşmaya başlamış. Söz konusu kültürel harmanlama zamanın toplulukları arasında Takamba olarak doğdu.

Aslında Takamba kelimesinin özü Temera isimli bir köye dayanmaktadır. Timbutku ve Gourem arasında konumlanmış olan köye bir gün bir Tamasheq efendisi ile griot gelmiş. Tehardent’ın tınılarını duyan Songhai köylüleleri bu iki adama yakınlaşmışlar. KÖylülerin arasındaki bir kadının güzelliğine şaşan efendi ona elini uzatmış. Griot bu kadına elini al anlamına gelen ‘takamba’ demiş. İşte böyle bu tarzın adı doğmuş olmuş. Başka bir rivayete göre Mahamana Zaou Sadio adlı bir Songhai soylusu köyüne Tamasheq griotu davet etmiş. Amacı kızının düğününde şarkı söyleyecek bir müzisyeni aranje etmekmiş. İşte böyle bu nefes kesen müzik ile etkilenen kadınlardan dolayı söz konusu tarz özellikle erkekler tarafından kadınları etkilemek için benimsenmiş. 

1960’lara kadar Takamba’nın yıldız enstrümanı tehardent idi, buna perküsyon yerine geçecek el çırpmaları dahil edilirdi. Dans etmek çok fazla yoktu normalde oturulan yerde sallanmak daha benimsenmişti. Yavaş yavaş Takamba tarzı, Songhai sosyal ve dinsel toplaşmalar sayesinde bu köyden dışarıya taştı ve kendisine bir bilinirlik sağladı. Normal koşullardan kadın ve erkek etkileşiminin kısıtlı hatta yasal olduğu bu toplumlarda Takamba sayesinde bu tür engeller hissedilir boyutta kırılmaya başlandı. Müzik bir şekilde tabuları yıkmaya başladı.

Zaman içerisinde özellikle 1970’ler ortası ve sonrası Tamasheq ve Songhai müzisyenleri sayesinde Takamba günümüz çağdaş formunu yakaladı. İki ngoni (bas ve solo) çalgıcısı, bir cabalash çalgıcısı, dansçılar ve lider solist klasik bir Takamba grubunun formasyonunu oluşturur. 

Ancak söz konusu tarz fiilen 2000 yılında Essakane’de gerçekleşen Çöl Festivalinde sahne alan Super Onze adlı grup sayesinde tüm dünyaya açıldı. Robert Plant, Justin adams ve pek çok Avrupalı DJ tarafından beğenilen grup ve müziği her fırsaata tanıtılmaya başlandı. O zamandan beri de fiilen dünya müziği haritasında kendisine hakkıyla bir yer edinmiş durumda. 

Günümüzde müzikseverler Takamba’ya dans ediyorlar. Özellikle Mali, Nijer, Cezayir ve Burkina Faso gibi ülkelerde söz konusu tarz toplumun sesi olarak benimsenmiş durumda. Babah Salah, Issa Touré ve Omar Konaté bu tarzın popüler yıldızları; Songhoy Blues ise belki de en popüler grupların başını çekiyor. 

Dünya etnik müziklerinin çeşitliği arasında en beğendiğiniz tarzı seçmek öyle kolay değil. Özellikle öyküsü, meselesi ve kuşaktan kuşağa aktarılacak bir zincirleme kültürü olan tarzlar ayrı değerler ile dikkat çekiyor ve Takamba bunlardan biri.